Jesteś tutaj: Strona główna / Dla zdrowia /
Osteoartroza - choroba zwyrodnieniowa stawów
prof. dr hab. Jan Szczegielniak,
specjalista fizjoterapii, dr nauk med., dr hab. nauk o kulturze fizycznej w zakresie fizjoterapii, prof. Politechniki Opolskiej i AWF we Wrocławiu
W Polsce około 5 milionów osób cierpi z powodu dolegliwości ze strony narządu ruchu. Najczęstszym schorzeniem jest tutaj choroba zwyrodnieniowa stawów, czyli osteoartroza. Szacuje się, że dotyczy ona co piątego dorosłego mieszkańca krajów Europy i USA. Choroby kości i stawów u ludzi po 50. roku życia stanowią w krajach rozwiniętych niemal 50% schorzeń o charakterze przewlekłym. Są one główną przyczyną inwalidztwa w Stanach Zjednoczonych, a drugą co do częstości w Europie.
Choroba zwyrodnieniowa
Według definicji Keuttnera i Goldberga z 1995 roku to wynik zarówno biologicznych, jak i mechanicznych zdarzeń, które destabilizują powiązane ze sobą procesy degradacji i syntezy chrząstki stawowej - chondrocytów i macierzy pozakomórkowej oraz warstwy podchrzęstnej kości. Proces ten może być efektem zmian samoistnych, mechanicznego urazu stawu lub przewlekłego stanu zapalnego.
Przyczyny osteoartrozy
Przyczyną coraz powszechniej występującej choroby zwyrodnieniowej stawów jest:
- wydłużenie się życia ludzkiego,
- zmieniający się styl życia człowieka,
- wszechobecny stres,
- predyspozycje genetyczne,
- niestabilność stawu (więzadłowa lub mięśniowa),
- otyłość lub nadwaga,
- wszelkiego rodzaju urazy i mikrourazy.
Ograniczona aktywność fizyczna powoduje, że ruchomość stawów biodrowych czy kolanowych wykorzystywana jest zaledwie w 10-20 procentach.
Wśród dzieci zwiększa się odsetek małych pacjentów z wadami wrodzonymi, które w przyszłości rozwijają się do pełnoobjawowych, typowych zmian zwyrodnieniowych stawów:
- dysplazje,
- zaburzenia osi kończyn,
- choroby reumatyczne.
Problem ograniczonej ruchliwości
Nasilenie zachorowań związane jest z bardzo słabo propagowaną i wdrażaną profilaktyką w postaci aktywności ruchowej (szczególnie w Polsce), jak również brakiem możliwości skutecznego i szybkiego wyleczenia zdiagnozowanej choroby zwyrodnieniowej.
Zaniedbania rodziców, szkoły, zbyt późno rozpoznane wady czy zbyt późno lub nieodpowiednio prowadzone leczenie rozpoznanych wad wrodzonych czy nabytych kończyn i kręgosłupa skutkują często w okresie młodzieńczym koniecznością interwencji medycznej w postaci zabiegów operacyjnych i sztucznych implantów.
Mechanizm powstawania zmian zwyrodnieniowych
Istnieją różne przyczyny i mechanizmy powstawania choroby zwyrodnieniowej stawów. Polegają one na:
- nadmiernym, przewlekłym lub nieprawidłowo usytuowanym w stawie nacisku na chrząstkę stawową, co prowadzi do jej uszkodzeń - staje się ona cieńsza i traci sprężystość,
- pojawieniu się odczynu zapalnego, obrzęku i wysięku, przebudowy tkanki kostnej pod chrząstką,
- rozluźnieniu więzadeł stabilizujących staw - w sąsiedztwie stawu pojawiają się wyrośla kostne - osteofity.
- ograniczeniu ruchomości w stawie; dodatkowa praca mięśni stabilizujących go w coraz bardziej niefizjologicznym ustawieniu, związanym z unikaniem pozycji wywołującej ból, staje się źródłem dodatkowego dyskomfortu.
- zniszczeniu wysoko wyspecjalizowanych struktur, jakimi są chrząstka stawowa i ścięgno, których organizm nie potrafi odbudować - powstają gorsze jakościowo tkanki bliznowate.
Objawy osteoartrozy
Rozpoznanie choroby opiera się na objawach klinicznych i obrazie radiologicznym, charakterystycznym dla poszczególnych stawów, choć badanie RTG nie wykrywa wczesnych zmian zwyrodnieniowych dotyczących jedynie chrząstki stawowej.
Uciążliwymi objawami postępujących zmian destrukcyjnych w chrząstce stawowej są sztywność i ból stawów, a zmiany patologiczne mogą obejmować powierzchnie stawów kończyn i kręgosłupa. Ból z czasem nasila się, powodując:
- ograniczenie ruchomości stawu,
- deformację,
- zaniki mięśniowe,
- przykurcze,
- ograniczenie sprawności,
- dysfunkcje chodu.
Ból zaostrza się podczas ruchu lub przy obciążaniu stawu, a ustępuje lub zmniejsza się po odpoczynku.
Stawami szczególnie narażonym na występowanie zmian, wynikających z mechanicznego zużycia się jego powierzchni, są stawy kręgosłupa, staw biodrowy i kolanowy. Te ostatnie przenoszą duże obciążenia statyczne i dynamiczne.
Dlaczego stawy są tak ważne?
Zdaniem specjalistów, duże obciążenia, jakim każdego dnia są poddawane nasze stawy, ich skomplikowana budowa i różnorodne funkcje sprawiają, że są one wyjątkowo narażone na kontuzje. Dlatego kluczowym zadaniem staje się kształtowanie prozdrowotnych zachowań i profilaktyki. Aby móc do późnego wieku być aktywnym i wykonywać wszystkie czynności samodzielnie ważne jest, by od młodości nie zaniedbywać ruchu fizycznego, pilnować prawidłowej postawy w czasie pracy i odpoczynku, unikać niewskazanych dla kręgosłupa ciężarów, racjonalnie odżywiać się - tak, by zapewnić sobie kontrolę nad wagą oraz dostarczyć organizmowi niezbędnych minerałów i witamin. Można także stosować dostępne bez recepty suplementy diety (np. ArthroStop PLUS z Imbirem), które wzmocnią dodatkowo układ ruchowy i stawy.
Leczenie osteoartrozy
Polega na doraźnym likwidowaniu aktualnych objawów chorego stawu. Rozpoczęte zmiany w stawach toczą się z różnym stopniem nasilenia i nie wycofują się. Celem leczenia jest spowolnienie zmian oraz łagodzenie skutków postępującej choroby.
Kompleksowe postępowanie w chorobie zwyrodnieniowej stawów obejmuje:
- farmakoterapię,
- fizjoterapię,
- terapię zajęciową,
- zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny,
- szeroko rozumianą edukację pacjenta (zmiana codziennych nawyków i przyzwyczajeń).
Należy także pobudzać mechanizmy odbudowy chrząstki - główne działanie substancji modyfikujących przebieg choroby, do których należą glukozamina i chondroityna.
Glukozamina jest aminocukrem budującym macierz chrząstki stawowej. Występuje w kwasie hialuronowym, będącym składnikiem ciała szklistego oraz płynu maziowego.
Chondroityna jest mukopolisacharydem uczestniczącym w procesach syntezy proteoglikanów chrząstki.